القصیدة المزدوجة (کتاب)«القصیدة المزدوجة فی المنطق» از جمله آثار شعری شیخ الرئیس است که به زبان عربی بوده و حاکی از تسلط کم نظیر وی بر ادبیات عربی می‌باشد. این قصیده، در کنار منطق الشرقیین ابن سینا چاپ شده است. ابوعلی سینا، در این قصیده، کلیات علم منطق را به خوبی و بدون آن که مطلب مهمی جا مانده باشد، توضیح داده است. ۱ - ساختار کتابرساله، در قالب نظم و دارای حدود سی صد بیت است. ۲ - گزارش محتوارساله، با حمد خدا و سلام و صلوات بر محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و آل او شروع می‌شود؛ [۱]
القصيدة المزدوجة، ابن سينا، ص۱.
و پس از ابیاتی در باره فطرت انسان، وارد مباحث علم منطق می‌شود؛ نخست، از تعریف و فایده و موضوع و مدون منطق و... سخن می‌گوید. در ادامه، در اولین بخش،الفاظ مفرده را توضیح می‌دهد و می‌گوید: مفرد، لفظی است که جزیی از معنا برای جزیی از آن نباشد، مانند زید یا ظریف. سپس در باره الفاظ خمسه (جنس، نوع، فصل، عرض عام و عرض خاص) سخن گفته [۲]
القصيدة المزدوجة، ابن سينا، ص۵.
و مثال‌های دقیقی برای هر یک ارائه می‌نماید.مقولات عشر، [۳]
القصيدة المزدوجة، ابن سينا، ص۶.
موضوع فصل بعدی است و بعد از آن وارد بحث قضایا می‌گردد و می‌گوید: کلام، یا قابل صدق و کذب است، [۴]
القصيدة المزدوجة، ابن سينا، ص۷.
مانند الانسان هو ذو نطق که صادق می‌باشد و الانسان طیر که کاذب می‌باشد، یا اصلا قابل صدق و کذب نیست، مانند تمنی و... بحث قضایا، مربوط به بخش اول؛ یعنی کلام قابل صدق و کذب است. ابن سینا، قضایای کلی و جزیی و سالبه و موجبه را در ادامه این بخش، توضیح داده و به نقیض و عکس پرداخته است. بحث از قیاس و تعریف و بیان اقسام آن را، طبق ترتیب کتاب‌های منطق بعد از بحث قضایا آورده و اشکال منتج قیاس را تبیین کرده است. فصل بعدی، در قیاس استثنایی یا همان قیاس شرطی است. شیخ الرئیس،استقراء و تمثیل را نیز خیلی کوتاه توضیح داده، سپس مواد مقدمات را تبیین ساخته است. برهان، موضوعی است که مؤلف به تفصیل بدان پرداخته و مثال‌های گویایی برایش ذکر کرده است و به دنبال آن در پنج بیت، سایر صناعات خمس را تعریف کرده است. آخرین فصلی که بو علی بدان پرداخته، حد است۳ - پانویس
۴ - منبعنرم افزار حکیم بوعلی سینا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |